Контент на турецком написан носителем языка, который специализируется в области криптовалют.
15 yılı aşkın bir süre önce Bitcoin ile ilk kez hayatımıza giren kripto paralar, başta Michael Saylor, Elon Musk gibi yüksek profilli iş insanlarının ve dev yatırım şirketlerinin de piyasaya adım atmasıyla son yılların en çok ilgi çeken yatırım ve spekülasyon araçlarından bir tanesi.
Kripto para nedir diye soranlar için şöyle bir tanımlama yapabiliriz: Kripto para, alım satım işlemlerinde kullanılabilen, tamamen dijital ve bir dizi şifrelerden oluşan elektronik para birimlerine denir. İlk sanal para birimi Bitcoin 2008 yılında Satoshi Nakamoto tarafından geliştirildi ve piyasaya sürüldü. Onu ardından Etherium ve Ripple gibi bugün hala piyasa değeri olarak ilk on sıra içerisinde yer alan diğer önemli kripto paralar takip etti. Günümüzde ise kripto paraların sayısı binlerle ifade ediliyor. Büyük veya küçük, her biri sanal para birimi olduklarından Dolar, Euro veya TL’nin aksine basılı, fiziki halde değil, sanal alemde dijital olarak işlem görürler. Aynı şekilde, devletler tarafından basılan para birimlerinin aksine devletlerin itibarı ve izledikleri para politikalarıyla değil, piyasada oluşan arz ve talep durumuna göre değerleri oluşur.
Tamamen dijital ve diğer yatırım araçlarına kıyasla yeni sayılabilecek bir şey olmaları sebebiyle kripto paralar özellikle teknoloji ve internet dünyası hakkında fazla bilgi sahibi olmayan yatırımcılar için hala büyük bir soru işareti teşkil ediyor. Bunun yanında yeni ve dijital varlıklar olduklarından, altın ve hisse senedi borsalarına nispeten çok daha fazla yaşanan dolandırıcılık olaylarının bir çok potansiyel yatırımcıyı korkutması ayrıca muhtemel.
Aslında ne sistemin temeli ‘’blok zinciri’’ teknolojisi anlaması o kadar zor bir şey ne de kripto paralar o kadar korkulacak bir yatırım aracı. Bunun için tabii ki önemli bazı temel bilgileri bilmeniz ve sanal alemde her önünüze gelene güvenmeyip, dikkatli olmanız şart. Sonuçta boşuna eğitim şart denilmiyor.
Bu yazıda, her şeyi daha iyi kavramanız için sırasıyla kripto için önem teşkil eden belirli başlıklara bir göz atıp, herkesin kolayca anlayabileceği bir şekilde ve kısaca anlatmaya çalışalım.
Blok zinciri teknolojisi
Bitcoin ve Etherium gibi neredeyse tüm kripto para birimleri blok zinciri adı verilen bir teknolojiye dayanır. Özünde blok zinciri, herkesin görüntüleyebileceği ve doğrulayabileceği dijital işlem listesine verilen addır. Ethereum blok zincirini örnek verecek olursak, her bir gönderilen ve alınan Ethereum bir kayıt içerir. Blok zinciri teknolojisini farklı kılan en önemli özelliği, para aktarma işlemlerinin banka gibi herhangi bir aracı kuruma ihtiyaç duyulmadan gerçekleşmesi.
Blok zinciri ile yapılan her bir para transferi büyük bir işlemci gücü gerektirse de, klasik yöntemlere kıyasla beraberinde birçok avantajı getirir. Öncelikle bankalar gibi üçüncü bir tarafın doğrulamasına ihtiyaç duymadan birbirlerini tanımayan insanlar arasında güvenli bir şekilde para transferleri yapılır. Gönderme işlemlerinin gerçekleştiği ağların kriptografik yapısı nedeniyle, blok zincir kullanılarak yapılan ödemeler hepimizin bildiği banka işlemleriyle karşılaştırıldığında çok daha güvenli. Her bir transferin doğrulama işlemi milyonlarca bilgisayar tarafından eşzamanlı olarak yapılır. Sistem her ne kadar merkezsiz ve dağınık bir şekilde çalışsa da, bu sayede üçüncü bir kişinin müdahalesine tamamen kapalı, onun tarafından tarafından bozulamaz, hacklenemez. Kişisel bilgilerinizi vermenize gerek olmadığından, kimlik veya hesap bilgilerinizin başkalarının eline geçmesi gibi riskler kesinlikle yok.
Hızlı ve güvenli olmasının yanında blok zincirinin diğer büyük bir avantajı, yapılan para gönderme işlemleri için talep edilen ücretlerin bankalara kıyasla çok daha ucuz olması. Ethereum gibi bazı ağlar yer yer yoğunluk sebebiyle yavaş ve pahalı olabilse de, diğer bir çok blok zinciri ağlarının aldığı ücretler bankalara kıyasla çok daha düşük.
Kripto para üretimi (madencilik)
Kripto paralar herhangi bir merkezi otoriteye bağlı değil, üretimleri kullanıcı temelli bir modele dayalı. Bunun yanında bazı kripto para birimleri belirli bir üretim sınırına sahipken, diğer kripto paralar sınırsız sayıda üretilebilir. Örnek olarak Bitcoin’ın üretilebileceği miktar 21 milyon adet ile sınırlandırılmıştır. Arzının bu denli sınırlı olması Bitcoin’e olan talebi yükseltir ve buna bağlı olarak fiyatı artar.
Madenciliğin nasıl yapıldığına bakacak olursak, bunu altın kazmaya benzetebiliriz. İnsanlar nasıl ellerinde kazma kürek toprağı kazıyorsa, kripto para bulabilmek için bilgisayarların işlemcileri matematik problemleri çözer. Bilgisayar ve internet bağlantısına sahip herkes üretime dahil olduğu için daha güçlü işlemcili bilgisayarları olan ve onu daha çok kullanıma sunan kişiler daha çok üretir.
Kripto para türleri
Kripto paralar temel olarak ‘’coin’’ ve ‘’token’’ olarak ikiye ayrılır. İki tür özünde dijital para birimi olsa da, ikisini birbirinden ayıran önemli bir fark var. Tokenlar mevcut bir blok zincir teknolojisi üzerine inşa edilmiş iken, her bir coin kendine ait bir blok zincirine sahip. Aradaki farkı en iyi şu şekilde açıklayabiliriz: Token’ı bir oyun jetonu olarak düşünürsek, bu jetonla sadece belirli atari makinalarında oyun oynayabilirsiniz. Coin ise aynı para gibi kullanılabilecek bir değişim aracını temsil eder. Paradan tek farkı elle tutulan bir şey olmayıp, sadece dijital olması. Bundan dolayı ayrıca dijital para olarak da adlandırılır.
Kripto paraların avantajları
Kripto paraların temeli olan blok zinciri teknolojisinin avantajlarını anlattık. Bu teknoloji üzerinden yapılan işlemler çok ucuz, çok hızlı ve kayıt altına alınan dijital bilgiler nihai, hiçbir şekilde değiştirilemez. Bitcoin gibi birçok coinin arzı sabit, dolayısıyla yatırımcılarını enflasyona karşı koruyor. Kripto paraların reel paralara kıyasla diğer büyük bir avantajı, herhangi bir merkezi otoriteden bağımsız olmaları ve bundan dolayı izlenip denetlenemedikleri için hesaplara el konulamaz, hesaplar dondurulamaz.
Kripto paraların dezavantajları
Kripto paraların herhangi bir merkezi otoriteye bağlı olmaması denetim altına alınmalarını zorlaştırıyor ve bu da sistemi dolandırıcılık gibi yasadışı faaliyetlere karşı oldukça korumasız hale getiriyor. Piyasada bulunan kripto paraların ayrıca onbinlerle ifade edilmesi yatırımcıların çok dikkatli olmasını gerektiriyor. Mesela çok sık yaşanılan bir dolandırıcılık yöntemi, yatırımcıların Telegram gibi sosyal medya kanalları üzerinden yeni çıkan bir token’a yatırım yapmalarını teşvik etmek ve arzın çok büyük bir kısmının ‘’dump’’ denilen yöntemle projeyi piyasaya süren kişi veya kişiler tarafından elden çıkarılması. Bunun sonucunda yatırımcının elindeki coinin değeri bir anda neredeyse sıfırlanıyor ve proje, geliştiren ekiple beraber deyim yerindeyse toz olup ortadan kayboluyor.
Kripto paralara yatırım yapmalı mıyım?
Pandemi sonrası ve Ukrayna-Rusya savaşı ile birlikte dünya genelinde ortaya çıkan ekonomik kriz, Luna ve FTX şokları tüm kripto piyasasını derinden sarstı. Bunun sonucunda birçok yatırımcı kripto piyasalarından çekildi ve yeni katılan kripto yatırımcısı yok denecek kadar az. Bu durumda yapılması gereken, daha çok Bitcoin, Ethereum veya ‘’Blue Chip’’ olarak adlandırılan güvenli ve potansiyeli yüksek kripto paralara yatırım yapmak. Bunun yanında kripto varlıklarınızı emanet edeceğiniz kripto borsasını çok büyük bir titizlikle seçmeniz gerekiyor. Küçük borsalardan uzak durun, tercihinizi Binance gibi büyük borsalardan yana kullanın. Ayrıca soğuk cüzdan satın alarak kripto varlıklarınızı tamamen kendi kontrolünüzde güvence altına alabilirsiniz.